Κατά το ιατρικό check up μας συχνά μας συστήνεται από τον οικογενειακό μας γιατρό και μια επίσκεψη στον οφθαλμίατρο. Οι περισσότεροι θεωρούν τότε ότι η εξέταση αποσκοπεί στην εκτίμηση της οπτικής μας ικανότητας, την μέτρηση της μυωπίας μας ή τυχόν αστιγματισμού, και αργότερα στην ηλικία την μέτρηση της πρεσβυωπίας.
Ωστόσο η επίσκεψη στον οφθαλμίατρό σας μπορεί να είναι πολλά περισσότερα.
Τα μάτια μας είναι πολύτιμα και εξαιρετικά ακριβή όργανα, τα οποία εκτός από αυτόχθονες παθήσεις της δικής τους φυσιολογικής λειτουργίας, υπόκεινται συχνά και σε βλάβη που οφείλεται σε συστηματικές παθήσεις. Μεταξύ άλλων, η εξέταση των ματιών μας μπορεί να μας αποκαλύψει και να οδηγήσει σε διάγνωση παθήσεων του καρδιαγγειακού συστήματος. Παρακάτω θα περιγράψουμε μερικά από τα συνήθη ευρήματα που προσανατολίζουν σε διάγνωση παθήσεων της καρδιάς και των αγγείων… κοιτάζοντας στα μάτια μας.
Ευρήματα από την επισκόπηση του οφθαλμού
Ξανθέλασμα

Το ξανθέλασμα είναι μια κιτρινωπή βλάβη του δέρματος γύρω από τα μάτια, συχνά στην έσω γωνία του άνω βλεφάρου. Προκαλείται από εναπόθεση χοληστερόλης, και συνήθως δεν προκαλεί συμπτώματα. Είναι συχνότερο στις γυναίκες μέσης ηλικίας. Η παρουσία ξανθελάσματος μπορεί να σημαίνει αυξημένη LDL χοληστερόλη και υπερτριγλυκεριδαιμία, στο 50% των ασθενών, και θεωρείται ανεξάρτητος παράγοντας για αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο.
Εξόφθαλμο

Εξόφθαλμο ονομάζουμε την προβολή του οφθαλμού έξω από τον οφθαλμικό κόγχο. Το εξόφθαλμο μπορεί να συνδυάζεται με οίδημα γύρω από τα μάτια και οφθαλμοπληγία. Τα αίτιά του είναι ποικίλα, και κάποια από τα συχνότερα είναι η νόσος Graves (αυτοάνοσης αιτίας υπερθυρεοειδισμός), μεταβολικά νοσήματα, σαρκοείδωση, όγκοι του οφθαλμού κ.ά. Τα άτομα με υπερθυρεοειδισμό μπορεί αρχικά να παρουσιάσουν αίσθημα παλμών λόγω κολπικής μαρμαρυγής, και η ανίχνευση του εξοφθάλμου θα θέσει ισχυρά την υποψία της διάγνωσης.
Βλεφαρόπτωση

Η βλεφαρόπτωση είναι η πτώση του άνω βλεφάρου που οφείλεται σε δυσλειτουργία των μυών του ματιού. Κάποιες φορές μπορεί να συνυπάρχει απώλεια της οπτικής οξύτητας. Μεταξύ πολλών άλλων, παθήσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε αυτή είναι είναι η γιγαντοκυτταρική αρτηρίτιδα και η μυασθένεια Gravis, καταστάσεις που εμπλέκουν και το καρδιαγγειακό σύστημα. Η γιγαντοκυτταρική αρτηρίτιδα αν και σπάνια πάθηση σχετίζεται με διαταραχές της αγωγής του καρδιακού ρυθμού, ενώ η μυασθένεια Gravis είναι συχνή αιτία μυοκαρδιοπάθειας.
Σκληρίτιδα

Σκληρίτιδα ονομάζεται η επώδυνη φλεγμονή του λευκού του ματιού, που καλούμε σκληρό χιτώνα. Στο 50% των ασθενών προκαλείται από συστηματικά νοσήματα, κυρίως από ρευματοειδή αρθρίτιδα. Η ρευματοειδής αρθρίτιδα θεωρείται κατάσταση που σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο για στεφανιαία νόσο. Άλλη πάθηση που προκαλεί σκληρίτιδα είναι η σαρκοείδωση, νόσημα που σχετίζεται με διαταραχές της αγωγής του καρδιακού ρυθμού, κοιλιακές αρρυθμίες και καρδιακή ανεπάρκεια. Σκληρίτιδα επίσης μπορεί να προκαλέσουν και οι αγγειίτιδες, η κοκκιωμάτωση Wegner και η νόσος Αδαμαντιάδη- Behcet, οι οποίες συχνά έχουν επιπτώσεις και στην καρδιά ως αιτίες μυοκαρδίτιδας και περικαρδίτιδας.
Μπλε σκληρός χιτώνας

Η μπλε απόχρωση του φυσιολογικά λευκού σκληρού χιτώνα του ματιού οφείλεται στην παρουσία λέπτυνσης του υποκείμενου κολλαγόνου, η οποία προκαλείται από μια πάθηση του συνδετικού ιστού όπως το σύνδρομο Marfan, το σύνδρομο Ehlers Danlos κ.ά. Αυτές οι παθήσεις είναι γνωστό ότι αποτελούν σημαντική αιτία αορτοπάθειας και ιδιαίτερα ανευρυσμάτων αορτής αλλά και βαλβιδοπαθειών της καρδιάς.
Εκτοπία Φακού

Η εκτοπία φακού είναι η παρεκτόπιση του φακού του ματιού από την φυσική του θέση. Η κατάσταση αυτή απαντά κυρίως σε ασθενείς με σύνδρομο Marfan, και μάλιστα συχνά σε αμφότερους τους οφθαλμούς. Τα συμπτώματα είναι θάμβος όρασης, διπλωπία και πόνος. Σε ασθενείς με έκτοπο φακό, που τίθεται η υποψία συνδρόμου Marfan, υπάρχει υψηλός κίνδυνος ανευρύσματος αορτής και βαλβιδοπαθειών.
Ευρήματα από την εξέταση του αμφιβληστροειδούς με οφθαλμοσκόπηση
Ο αμφιβληστροειδής χιτώνας βρίσκεται στο πίσω μέρος του ματιού και είναι υπεύθυνος για την μετατροπή του οπτικού ερεθίσματος σε ηλεκτρικό σήμα που θα καταχωρηθεί και θα επεξεργαστεί από τον εγκέφαλο. Είναι μια κοίτη μικροσκοπικών αγγειακών δικτύων και νευρικών συστημάτων, πολύ ευαίσθητη σε παθήσεις του καρδιαγγειακού συστήματος. Η απόφραξη αυτών των αγγείων θα μπορούσε να οδηγήσει σε ανώδυνη απώλεια της όρασης. Μέσω της οφθαλμοσκόπησης μπορούμε να εκτιμήσουμε την κατάσταση της αγγείωσης του αμφιβληστροειδούς χιτώνα.
Απόφραξη αρτηριών του αμφιβληστροειδούς

Η απόφραξη της κεντρικής αρτηρίας του αμφιβληστροειδούς δημιουργείται από εμβολικά στοιχεία της συστηματικής κυκλοφορίας που βρίσκονται μακριά από το αγγειακό δίκτυο του αμφιβληστροειδούς. Την πιο συνηθισμένη αιτία αποτελούν οι αθηρωματικές πλάκες της κοινής καρωτίδας. Σπανιότερα τα έμβολα προέρχονται από τις βαλβίδες της καρδιάς. Οι ασθενείς αυτοί θα πρέπει να μελετώνται υπερηχοκαρδιογραφικά για την ανίχνευση τυχόν καρδιογενούς πηγής του εμβόλου και να διερευνώνται για παροξυσμική κολπική μαρμαρυγή. Ενίοτε τα έμβολα αποτελούνται από πλάκες αμιγώς χοληστερόλης, τις πλάκες Hollenhorst δημιουργώντας χαρακτηριστικά κίτρινα- πορτοκαλί στίγματα στην πορεία της αιμάτωσης.
Απόφραξη των φλεβών του αμφιβληστροειδούς

Η απόφραξη φλεβιδίων του αμφιβληστροειδούς οδηγεί σε οφθαλμοσκοπικά ευρήματα διάχυτων αιμορραγικών εξιδρωμάτων, κιρσοειδούς μορφής φλεβών και οιδήματος. Συχνά στην αιτιοπαθογένεια της κατάστασης εμπλέκεται η αρτηριακή υπέρταση και θα πρέπει να καθοδηγεί σε ταξινόμηση των ασθενών ως αυξημένου κινδύνου για αθηροσκλήρωση, κολπική μαρμαρυγή και καρδιακή ανεπάρκεια.
Οφθαλμικό ισχαιμικό σύνδρομο

Ευτυχώς σπάνιο, το οφθαλμικό ισχαιμικό σύνδρομο είναι αιτία τύφλωσης που οφείλεται σε σοβαρή αθηροσκλήρωση των αρτηριών του αμφιβληστροειδούς, και πιθανή σοβαρή νόσο καρωτίδων. Κατά την οφθαλμοσκόπηση διαπιστώνεται στένωση των αρτηριών και διάταση των φλεβών του αμφιβληστροειδούς, μικροαιμορραγίες και μικροανευρυσμάτια. Οι ασθενείς αυτοί πρέπει να παραπέμπονται άμεσα για καρδιολογική εκτίμηση, καθώς συχνά έχουν ήδη πολύ αυξημένο κίνδυνο για βαριά καρδιαγγειακή νοσηρότητα, όπως εμφράγματα μυοκαρδίου και εγκεφαλικά επεισόδια, αλλά και αυξημένη καρδιαγγειακή θνητότητα. Επίσης κατά την διάγνωση του οφθαλμικού ισχαιμικού συνδρόμου πρέπει να εγείρεται η υποψία υποκείμενης υπέρτασης, δυσλιπιδαιμίας ή και σακχαρώδους διαβήτη στον πάσχοντα ασθενή.
Υπερτασική αμφιβληστροειδοπάθεια

Η βλαπτική επίδραση της υπέρτασης αποτυπώνεται λεπτομερώς στις αρτηρίες του αμφιβληστροειδούς, οι οποίες παρουσιάζουν σκλήρυνση, στένωση και τελικά απόφραξη. Σταδιακά προκαλείται ισχαιμία στο μάτι και μείωση της όρασης ή και τύφλωση. Εκτός από τον αμφιβληστροειδή, η υπέρταση προσβάλει και άλλες δομές του ματιού όπως τον χοριοειδή χιτώνα και το οπτικό νεύρο.
Στην υπερτασική αμφιβληστροειδοπάθεια διακρίνουμε 4 στάδια, ανάλογα με την βαρύτητα της βλάβης. Στο στάδιο 1 παρατηρούνται ήπιες στενώσεις των αρτηριών του αμφιβληστροειδούς, ενώ στο στάδιο 2 πλέον οι στενώσεις είναι σοβαρότερες. Στο στάδιο 3 επιπλέον σημειώνονται μικροαιμορραγίες και βαμβακόμορφες βλάβες. Στο στάδιο 4 υπάρχει οίδημα του οπτικού δίσκου και εξιδρώματα.
Πολύ συχνά η σιωπηλή πορεία της υπέρτασης, που οδηγεί σε υποδιάγνωσή της στον πληθυσμό, αποκαλύπτεται με την επίσκεψη στον οφθαλμίατρο, όπου θα αναδειχθεί η προσβολή του αμφιβληστροειδούς. Η θεραπεία της πάθησης βασίζεται στην επαρκή ρύθμιση της υπέρτασης του ασθενούς.
Διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια

Ο σακχαρώδης διαβήτης έχει πολύ σοβαρή επίδραση στην αμφιβληστροειδική λειτουργία, οδηγώντας σε σοβαρή μικροαγγειοπάθεια, που αποτελεί ακόμα και στις μέρες μας την κύρια αιτία τύφλωσης στον δυτικό κόσμο. Η σοβαρότητά της σχετίζεται άμεσα με την ρύθμιση της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης των διαβητικών ασθενών. Σημαντικά ευρήματα της βλαπτικής επίδρασης του διαβήτη στον αμφιβληστροειδή είναι οι αιμορραγίες, τα ανευρύσματα των αρτηριών του, τα σκληρά εξιδρώματα που απεικονίζονται ως κιτρινωπές εναποθέσεις, οι βαμβακόμορφες κηλίδες και η εμφάνισης νεοαγγειογένεσης.
Η διαβητική μικροαγγειοπάθεια διακρίνεται στην διηθητική και στην μη διηθητική, με διακριτό εύρημα μεταξύ των δύο την εμφάνιση της νεοαγγειογένεσης είτε στην επιφάνεια του αμφιβληστροειδούς χιτώνα, είτε στην κεφαλή του οπτικού νεύρου. Η εμφάνιση διηθητικής μικροαγγειοπάθειας στο "διαβητικό μάτι" συσχετίζεται με υψηλό κίνδυνο για έμφραγμα μυοκαρδίου, εγκεφαλικό επεισόδιο, διαβητική νευροπάθεια και θάνατο από καρδιαγγειακά αίτια.