Μαγνητική τομογραφία καρδιάς ασθενούς με οξεία περικαρδίτιδα.
Όπως κάθε τι πολύτιμο στο σώμα μας, έτσι και η καρδιακή συσκευή, περιβάλλεται φυσιολογικά από έναν σάκο με υγρό, το περικάρδιο. Το περικάρδιο είναι σημαντικός απομειωτής της τριβής που θα μπορούσε να προκληθεί από την συνεχή εναλλαγή συστολής-διαστολής του μυοκαρδίου μεταξύ αυτού και του θώρακα που τον περιβάλλει, αλλά ταυτόχρονα είναι ένας φύλακάς του και από εξωτερική προσβολή από τραύματα, μικρόβια ή ιούς.
Το υγρό που περιέχει και ονομάζεται περικαρδιακό υγρό, είναι φυσιολογικά 10-50ml και ουσιαστικά αποτελεί διήθημα του πλάσματος της αιματικής κυκλοφορίας.
Στο περικάρδιο ωστόσο, όχι σπάνια, μπορεί να προκληθεί κατάσταση φλεγμονής, η οποία ονομάζεται περικαρδίτιδα. Η οξεία περικαρδίτιδα είναι η πιο συχνή από της παθήσεις του περικαρδίου και απαντάται κυρίως σε νέους και μέσης ηλικίας ενήλικες. Από τους ασθενείς που προσέρχονται για ιατρική εκτίμηση λόγω θωρακικού άλγους, έχει βρεθεί ότι το 5% πάσχει από περικαρδίτιδα.
Δυστυχώς, επειδή αφενός μεν η διάγνωσή της απαιτεί υψηλή κλινική υποψία του Ιατρού και αφετέρου την επίμονη τεκμηρίωση με επαρκή παρακλινικό έλεγχο, η οξεία περικαρδίτιδα μπορεί να παραμείνει αδιάγνωστη, παραμελημένη και να οδηγήσει σε σοβαρές επιπλοκές, όπως ο καρδιακός επιπωματισμός και η συμπιεστική περικαρδίτιδα.
Ο 1 στους 3 ασθενείς με οξεία περικαρδίτιδα μπορεί να παρουσιάσει υποτροπή μέσα στους επόμενους 18 μήνες. Η έγκαιρη διάγνωση και η σωστή θεραπευτική αντιμετώπισή της μειώνουν αυτόν τον κίνδυνο.
Η διάγνωση της οξείας περικαρδίτιδας
Για την διάγνωση της οξείας περικαρδίτιδας απαιτούνται 2 τουλάχιστον, από τα παρακάτω:
πόνος στον θώρακα
ακροαστικά ευρήματα κατά την κλινική εξέταση
ευρήματα στο ηλεκτροκαρδιογράφημα
περικαρδιακή συλλογή υγρού στον υπέρηχο καρδιάς
Στο 85% των ασθενών η διάγνωση τίθεται με αυτά και μόνο τα κριτήρια.
Ο τυπικός πόνος στον θώρακα που προκαλεί η οξεία περικαρδίτιδα είναι χαρακτηριστικός: συχνά αντανακλά στην ωμοπλάτη του αριστερού ώμου, μπορεί να εντοπίζεται πίσω από το στέρνο και να επεκτείνεται προς την αριστερή μασχάλη, να είναι οξύς και να επιδεινώνεται στην εισπνοή, στην ύπτια θέση και κατά τον βήχα, ενώ συνήθως η έντασή του μειώνεται σε καθιστή θέση και κατά την επίκυψη.
Πέρα από το θωρακικό άλγος, οι ασθενείς με περικαρδίτιδα, μπορεί να αναφέρουν και άλλα συμπτώματα: πυρετό, δύσπνοια, μυαλγία και κακουχία, και κάποιες φορές επίμονο λόξιγκα.
Όμως απαιτείται προσοχή καθώς πολύ συχνά οι ασθενείς με περικαρδίτιδα μπορεί να αντιλαμβάνονται διαφορετικά τα συμπτώματά τους και όχι πάντα ως θωρακικό άλγος ή μπορεί να προσέλθουν καθυστερημένα προς ιατρική εξέταση οπότε τα ακροαστικά ευρήματα να έχουν μεταβληθεί. Χρειάζεται, λοιπόν, για τη διάγνωση, να συνεκτιμήσουμε:
εργαστηριακούς δείκτες ενδεικτικούς οξείας φλεγμονής (C αντιδρώσα πρωτεΐνη, ταχύτητα καθίζησης ερυθρών αιμοσφαιρίων, αριθμό λευκών αιμοσφαιρίων).
απεικονιστικούς δείκτες οξείας φλεγμονής του περικαρδίου (συνήθως με μαγνητική τομογραφία καρδιάς).
Αίτια περικαρδίτιδας και η διερεύνησή τους
Η οξεία περικαρδίτιδα μπορεί να προκληθεί είτε ως αποτέλεσμα μεμονωμένης προσβολής του περικαρδίου από κάποιο βλαπτικό αίτιο, είτε ως τμήμα μιας συστηματικότερης γενικευμένης προσβολής του οργανισμού από αυτό. Έτσι, κατά την διερεύνηση του αιτίου της περικαρδίτιδας, που πρέπει να ακολουθεί την διάγνωσή της, συχνά απαιτείται διεπιστημονική ιατρική προσέγγιση, με την υποστήριξη και άλλων ειδικοτήτων πέρα του Καρδιολόγου, ώστε να αποκλειστούν διαγνώσεις που η παραμέλησή τους θα μπορούσε να έχει σοβαρές συνέπειες στην πρόγνωση του ασθενούς.
Η συχνότερη γνωστή αιτία οξεία περικαρδίτιδας στον ανεπτυγμένο κόσμο είναι η ιογενής φλεγμονή. Αντίθετα, στους αναπτυσσόμενους πληθυσμούς η συχνότερη αιτία είναι η φυματιώδης φλεγμονή.
Πέρα όμως από τα ιογενή και μικροβιακά αίτια, υπάρχουν και άλλες παθήσεις που μπορούν να προκαλέσουν περικαρδίτιδα, όπως είναι τα αυτοάνοσα νοσήματα, οι μεταστατικοί όγκοι και τα τραύματα του μυοκαρδίου.
Ιδιοπαθής περικαρδίτιδα
Η αιτία είναι άγνωστη.
Λοιμώδης περικαρδίτιδα
Η αιτία είναι η προσβολή του περικαρδίου από ιό ή βακτήριο ή μύκητα ή παράσιτο.
Ιοί που προκαλούν περικαρδίτιδα
Πολύ συχνή αιτία οξείας περικαρδίτιδας λοιμώδους αιτίας είναι η προσβολή του περικαρδίου από:
COVID-19,
τον ιό Ebstein Barr (ιός της λοιμώδους μονοπυρήνωσης),
τον ιό της γρίπης,
τον κυτταρομεγαλοϊό ,
τον ιό της ανεμοβλογιάς,
τον απλό ιό του έρπητα,
τον ιό του AIDS,
αδενοϊούς, παρβοϊούς κ.ά.
Βακτηριακά αίτια περικαρδίτιδας
Πολύ συχνά βακτηριακά αίτια οξείας περικαρδίτιδας είναι το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης, ο στρεπτόκοκκος και ο σταφυλόκοκκος, η λεγεωνέλλα κ.ά
Μη λοιμώδης περικαρδίτιδα
Η αιτία είναι η προσβολή του περικαρδίου από κάποιο νεόπλασμα ή από αυτοάνοσο νόσημα ή από μεταβολική πάθηση ή από μυοκαρδιακή βλάβη ή από φάρμακο.
Κακοήθεια
Συχνά προκαλούν περικαρδίτιδα κακοήθεις όγκοι όπως το πρωτογενές μεσοθηλίωμα του περικαρδίου, η λευχαιμία, ο καρκίνος του μαστού, ο καρκίνος του πνεύμονα, το λέμφωμα και το μελάνωμα.
Αυτοάνοσα νοσήματα
Συχνά αυτοάνοσα νοσήματα προσβάλουν το περικάρδιο όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα, ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, το σύνδρομο Sjogren, η δερματομυοσίτιδα, η σαρκοείδωση, συστηματικές αγγειΐτιδες κ.ά
Μεταβολικά νοσήματα
Συχνά μεταβολικά νοσήματα που μπορούν να οδηγήσουν σε περικαρδίτιδα είναι ο υποθυρεοειδισμός, η νεφρική ανεπάρκεια και η νευρική ανορεξία.
Μυοκαρδιακή βλάβη
Συχνά η περικαρδίτιδα μπορεί να οφείλεται σε βλάβη του ίδιου του μυοκαρδίου από ιό ή μικρόβιο που προκάλεσε μυοκαρδίτιδα, από ισχαιμία μετά από ένα έμφραγμα, από διαχωρισμό της αορτής σε ασθενείς με ανεύρυσμα, από ακτινοθεραπεία, από καρδιακή ανεπάρκεια, από καρδιακό καθετηριασμό, από καρδιοχειρουργική επέμβαση ή από μυοκαρδιακή θλάση λόγω τραυματισμού.
Η περικαρδίτιδα που συνοδεύει μυοκαρδίτιδα
Κατά την διάγνωση της περικαρδίτιδας, συχνά χρειάζεται να διερευνήσουμε αν αυτή συνοδεύεται και από φλεγμονή του μυοκαρδίου, μία κατάσταση γνωστή ως μυοκαρδίτιδα. Η μυοκαρδίτιδα είναι μια σοβαρή πάθηση με επικίνδυνες συνέπειες για την υγεία, ιδίως όταν παραμείνει αδιάγνωστη και αθεράπευτη. Έτσι βοηθητικό ρόλο στην διάγνωση της περικαρδίτιδας με συνοδό μυοκαρδίτιδα παίζουν:
Τα ευρήματα στο ηλεκτροκαρδιογράφημα και η παρακολούθησή τους
Τα ευρήματα στον υπέρηχο καρδιάς
Ο έλεγχος της τιμής της τροπονίνης σε αιματολογική εξέταση
Η απεικόνιση με μαγνητική τομογραφία καρδιάς
Η αντιμετώπιση της περικαρδίτιδας
Στην μεγάλη πλειοψηφία των ασθενών, η θεραπευτική αντιμετώπιση της περικαρδίτιδας είναι μόνο φαρμακευτική, με αγωγή που περιλαμβάνει κολχικίνη και μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, και μπορεί να διαρκέσει μήνες. Σπανιότερα χρειάζεται αγωγή με κορτιζόνη ή άλλα ανοσοτροποποιητικά φάρμακα. Στην περίπτωση που η περικαρδίτιδα οφείλεται σε χρόνιο άλλο υποκείμενο νόσημα, αυτό χρειάζεται να αντιμετωπιστεί παράλληλα.
Δυστυχώς σε κάποιες περιπτώσεις, όπου η περικαρδιακή συλλογή είναι μεγάλη, και προκαλεί δυσλειτουργία στην καρδιά (επιπωματισμός ή συμπίεσή της) , χρειάζεται να την απομακρύνουμε επεμβατικά με μία βελόνα, μέσω παρακέντησης. Ευτυχώς πολύ σπάνια, όταν η συλλογή δεν μπορεί να παρακεντηθεί, απαιτείται να αφαιρεθεί χειρουργικά.
Η καρδιολογική παρακολούθηση ασθενών με περικαρδίτιδα
Ο στόχος μας κατά την παρακολούθηση ασθενών με περικαρδίτιδα είναι διπλός. Πρώτον, χρειάζεται κατά την αρχική διάγνωση και έναρξη της αγωγής να παρακολουθούμε την πορεία της συλλογής του περικαρδιακού υγρού, το οποίο θα πρέπει σταδιακά να μειώνεται. Επίσης, χρειάζεται να παρακολουθούμε τα συμπτώματα του ασθενούς από την ίδια την περικαρδίτιδα (ύφεση του θωρακικού άλγους) αλλά και από πιθανές επιπλοκές της φαρμακευτικής αγωγής που χορηγούμε για αυτήν (διάρροιες, υπέρταση, επιδείνωση νεφρικής λειτουργίας, πτώση αιματοκρίτη).
Δεύτερον, χρειάζεται να επανεκτιμούμε τον ασθενή τακτικά καρδιολογικά, ακόμα και μετά την θεραπεία της περικαρδίτιδας, αρχικά ανά 6 μήνες, και μετέπειτα ετησίως, ώστε να αποφύγουμε τυχόν υποτροπή της, ειδικά αν αυτή οφειλόταν σε χρόνιο υποκείμενο νόσημα ή ήταν μεγάλη σε διάμετρο.